Công viên địa chất trải qua lịch sử phát triển địa chất của trái đất với niên đại khoảng 540 triệu năm; trải qua các niên đại: Cổ sinh, Trung sinh và Tân sinh với 13 tầng địa chất được phân chia gồm: Chang Pung, Lut Xia, Si Ka, Bắc Bun, Mia Lé, Si Phai, Tốc Tót, Lũng Nậm, Bắc Sơn, Đồng Đăng, Hồng Ngài, Sông Hiến và Lân Pảng. CVĐC được các nhà khoa học đánh giá cao về giá trị khoa học địa chất mà hiếm nơi nào trên thế giới có được, với nhiều biểu hiện di sản đã được hình thành trong suốt lịch sử tiến hóa địa chất của khu vực này. Đây là khu vực có mức độ đa dạng về tuổi địa chất vào loại cao nhất nước ta; có đá trầm tích phổ biến nhất với đại diện của tất cả các nhóm đá: Vụn cơ học, hóa học, sinh học và sinh hóa. Ngoài ra, trong vùng còn gặp các hệ thống uốn nếp, đứt gãy làm cho cấu trúc địa chất ở đây vốn đa dạng càng trở lên phức tạp. CVĐC có địa hình bị chia cắt mạnh với nhiều núi cao hiểm trở và nhiều thung lũng sâu, độ cao trung bình từ 1.000 -1.600m so với mặt nước biển, tạo ta nhiều cảnh quan hùng vĩ như: Hẻm vực Tu Sản, sa mạc đá, Núi đôi, dải núi đá tai mèo sắc nhọn, những khe núi sâu và hẹp, nhiều vách núi dựng đứng và nhiều hang động đẹp.
Tại các trầm tích đá có tuổi khác nhau ở trên CVĐC, các nhà khoa học đã phát hiện rất nhiều hóa thạch thuộc các nhóm: Tay cuộn, San hô vách đáy, San hô 4 tia, đầu động vật dạng rêu, Huệ biển, Vá cứng, Giáp xác cổ, Thực vật thủy sinh, Tảo cổ và Chitinozoa. Các cổ sinh vật hóa thạch này mang những dạng kiến tạo địa chất, địa tầng điển hình, có giá trị khoa học cao, nhiều hóa thạch có tuổi đời lên đến hàng trăm triệu năm cho thấy CVĐC thực sự có bề dày phát triển của địa chất. CVĐC có 30 cụm và 139 điểm di sản địa chất, trong đó có 15 di sản địa chất cấp quốc tế, 68 cấp quốc gia và 56 cấp địa phương.
Trước đây, CVĐC được ví như nơi “sơn cùng thuỷ tận” với đường giao thông chia cắt, đời sống người dân khó khăn, các dịch vụ xã hội cơ bản chưa phát triển. Nhưng từ ngày góp mặt vào mạng lưới Công viên địa chất toàn cầu Unesco (từ tháng 10.2010), với sự quan tâm, đầu tư của cấp ủy, chính quyền địa phương và nỗ lực của nhân dân trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản, KT – XH vùng CVĐC có bước phát triển vượt bậc.
UBND tỉnh đã phê duyệt quy hoạch chung và điều chỉnh quy hoạch các thị trấn trên vùng CVĐC; quan tâm, đầu tư xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kỹ thuật tương đối đồng bộ. Giai đoạn 2013 – 2022, tỉnh đã sửa chữa, nâng cấp, bảo trì gần 300km các tuyến đường quốc lộ, tỉnh lộ; hoàn chỉnh cơ bản các tuyến đường giao thông thuộc xã Nông thôn mới, đường liên huyện, liên xã; hoàn thành hơn 40 dự án cấp điện thôn bản vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc; đầu tư, xây dựng 94 công trình cấp nước sinh hoạt nông thôn; triển khai 25 đề tài, dự án cấp tỉnh liên quan đến CVĐC với tổng kinh phí trên 43 tỷ đồng. Hệ thống trường học, y tế từng bước được hoàn thiện, trang thiết bị đầy đủ, đảm bảo công tác dạy học, khám, chữa bệnh, chăm sóc sức khỏe cho nhân dân, 100% xã đạt chuẩn quốc gia về y tế. Các làng nghề truyền thống được đầu tư, khôi phục. Toàn vùng có 150 HTX áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất các mặt hàng nông sản đặc trưng của địa phương; 72 sản phẩm OCOP cấp tỉnh, trong đó có 56 sản phẩm 3 sao, 16 sản phẩm 4 sao. Nhiều mô hình phát triển kinh tế, giảm nghèo bền vững phát huy hiệu quả, diện mạo Nông thôn mới khởi sắc, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên.
Phó Chủ tịch UBND huyện Quản Bạ, Sèn Thăng Long nhấn mạnh: “Trong 10 năm qua, Quản Bạ có sự thay đổi ngoạn mục trên tất cả các lĩnh vực, KT – XH chuyển biến mạnh mẽ, quy mô ngành dịch vụ tăng gấp khoảng 5 lần; tỷ lệ hộ nghèo giảm mạnh, thu nhập tăng cao, nhiều mô hình kinh tế hiệu quả với cách làm linh hoạt, sáng tạo, phù hợp với thực tiễn”.
Phó Chủ tịch UBND huyện Đồng Văn Nguyễn Văn Chinh nhấn mạnh: “Việc được nắm giữ danh hiệu CVĐC mở ra cơ hội phát triển DL mạnh mẽ cho huyện Đồng Văn, lượng khách và doanh thu từ DL, dịch vụ tăng cao theo từng năm, DL tạo nhiều sinh kế, việc làm cho lao động địa phương, giúp người dân nâng cao thu nhập”.
Với hơn 70% lượt khách DL đến tỉnh đi lên vùng CVĐC, doanh thu từ DL đóng góp đáng kể vào tổng giá trị sản phẩm của 4 huyện vùng cao. DL thực sự trở thành “chìa khoá” giảm nghèo và phát triển bền vững của vùng CVĐC.
Để bảo tồn và phát triển CVĐC, ngày 30.7.2013, BCH Đảng bộ tỉnh khoá XV ban hành Nghị quyết số 14 về bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Công viên địa chất toàn cầu Cao nguyên đá Đồng Văn, giai đoạn 2013 – 2020. Sau gần 10 năm đưa Nghị quyết của Đảng vào cuộc sống đã đạt nhiều kết quả quan trọng: Tỉnh tích cực, chủ động tham gia các hoạt động của mạng lưới CVĐC, xuất sắc vượt qua 2 kỳ tái đánh giá thành viên mạng lưới vào năm 2014 và 2018; ký kết biên bản ghi nhớ với 3 CVĐC trên thế giới để phối hợp, trao đổi kinh nghiệm và kỹ thuật xây dựng CVĐC; tổ chức thành công các hoạt động do UNESCO và Mạng lưới CVĐC phát động và Hội thảo khoa học đẩy mạnh ứng dụng khoa học kỹ thuật phát triển bền vững CVĐC.
Cấp ủy, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị – xã hội đưa nhiệm vụ xây dựng và phát triển CVĐC vào nội dung văn kiện các kỳ đại hội, quy hoạch, kế hoạch phát triển KT – XH; đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức cho đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức và cộng đồng về bảo tồn di sản bằng nhiều hình thức. Hệ thống di sản được đầu tư, tôn tạo, những giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào vùng CVĐC được phục dựng, gìn giữ, kế thừa và phát huy. Công tác xúc tiến, quảng bá hình ảnh về CVĐC được triển khai đồng bộ, sáng tạo, hiệu quả, đưa hình ảnh Hà Giang vươn tầm quốc tế. Các làng nghề truyền thống được khôi phục; gắn phát triển DL với bảo tồn giá trị di sản, không đánh đổi di sản, môi trường vì lợi ích kinh tế.
Để đáp ứng yêu cầu bảo tồn di sản trong tình hình mới, BTV Tỉnh uỷ vừa ban hành Nghị quyết số 19 về bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị CVĐC giai đoạn 2021 – 2025, tầm nhìn 2030 với mục tiêu: Bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị CVĐC gắn với phát triển KT – XH, đặc biệt là kinh tế du lịch, tạo sinh kế cho người dân vươn lên giảm nghèo bền vững. Giữ vững danh hiệu CVĐC. Đến năm 2025, phát triển CVĐC thành một khu du lịch với cơ sở vật chất đồng bộ, hiện đại. Đến năm 2030, đáp ứng các tiêu chí và được công nhận là Khu du lịch quốc gia.
Phó Chủ tịch UBND tỉnh Trần Đức Quý
CVĐC là “báu vật” của Hà Giang, với cách làm linh hoạt và sáng tạo trong bảo tồn và phát huy giá trị di sản của tỉnh, “báu vật” ấy đang tạo ra cơ hội phát triển bền vững.
Báo Hà Giang